Dziecko w rodzinie patologicznej- referat.
Rodzina to grupa ludzi oddziałujących na siebie, wewnątrz tej samej wspólnoty, tworząc różne układy stosunków rodzinnych.
Układy te mogą być ustalone w różnorodny sposób: albo przez przyjazne i popierające siły, albo przez wrogie i niebezpieczne.
Jeśli dostają się do rodziny czynniki destrukcyjne może dojść do jej rozkładu i rozbicia.
Rodzina musi dostosować się do wielu zmiennych okoliczności wewnętrznego życia, które wpływają na wzajemne stosunki jej członków. W warunkach korzystnych uczucia miłości i lojalności przeważają utrzymując harmonię rodzinną. W warunkach nadmiernych napięć i konfliktów powstają antagonizmy i nienawiść, powodujące zagrożenie życia rodzinnego.
Głównym ogniwem pojęcia rodziny jest dziecko.
Przychodząc na świat daje rodzicom ogromną radość, szczęście lecz przede wszystkim nakłada na nich ogromną odpowiedzialność.
To przy udziale rodziny ma się dokonać podstawowy proces kształtowania pojęć moralnych dziecka, jego wrażliwość emocjonalna i społeczna.
Pamiętać należy, że rola rodziny nie ogranicza się do wczesnych lat życia, lecz trwa do momentu usamodzielnienia się dziecka.
Wpływu rodziny nie da się zastąpić przez żadne inne formy opieki. O sile oddziaływań decydują czynniki emocjonalne, osobisty stosunek rodziców do dziecka oraz zaufanie dziecka do rodziców.
Rodziny, które radzą sobie z własnymi problemami możemy nazwać funkcjonalnymi. Są jednak i takie, które nie potrafią pomyślnie rozwiązywać sytuacji kryzysowych i realizować swych funkcji. Nazywamy je dysfunkcjonalnymi bądź patologicznymi.
Cechą charakterystyczną tych rodzin jest występowanie niekorzystnych czynników takich jak:
rozbicie rodziny
konflikty między członkami rodziny
nadużywanie alkoholu
popełnianie przestępstw
poważne choroby i zaburzenia psychiczne
uprawianie prostytucji
złe warunki bytowe
Wśród rodzin patologicznych wyróżniamy następujące ich typy:
rodzina sanatorium- dominują w niej objawy lękowe, poczucie zagrożenia, rodziny starają obniżyć lęk przez stworzenie pozornego ciepła i komfortu, członkowie rodziny unikają otwartego konfliktu
rodzina twierdza- przeważa wrogość w relacjach wewnątrzrodzinnych, brak zaufania, rodzina zamyka się od wpływów zewnętrznych, stosuje mechanizm izolacji
rodzina teatr- dominuje gra, teatralne pokazywanie rodziny, próba stworzenia na zewnątrz obrazu rodziny idealnie funkcjonującej
Zaburzenia wewnątrzrodzinne powodują tworzenie rodzin wykoślawionych i rozszczepionych.
Patologia relacji rodzin wykoślawionych występuje gdy jedno z rodziców, najczęściej matka zdecydowanie przeważa i działa patogennie. Ojciec bierny, pasywny przyjmuje postawę wycofanego.
Taki układ działa szczególnie niekorzystnie na rozwój chłopców. Matka niewrażliwa na pozostałych członków rodziny skrajnie ingeruje w życie dziecka, jest przesadnie opiekuńcza i nie umie pogodzić się z usamodzielnieniem się dziecka.
Obserwujemy tu brak granicy między matką a dzieckiem lub jest ona bardzo zminimalizowana. Matka uważa, że syn ma spełnić to co jej się nie udało.
Matki te w dzieciństwie nie otrzymały dostatecznej akceptacji, nie czuły się kochane. Ojcowie w tych rodzinach są postrzegani jako „duże dzieci”, czują się wykluczeni z życia rodzinnego, bywają zazdrośni, przeżywają frustrację w rolach małżeńsko-rodzinnych. Brak akceptacji ze strony małżonki powoduje, że popadają w alkoholizm lub pracoholizm. Synowie otrzymują często komunikat od matki „nie wolno ci być takim jak ojciec”. Taki chłopiec jest pozbawiony właściwych wzorców męskich i ma zaburzoną identyfikację z własną płcią.
Rodziny rozszczepione to takie, w których występuje otwarty konflikt między małżonkami a dziecko jest tego świadkiem. Sytuacja ta działa patogennie szczególnie na dziewczynki. Matka początkowo jest pewna swojej roli, lecz wszelkie jej działania podważa ojciec. Dominująca rola ojca prowadzi do tego, że kobieta staje się słaba i nie wytrzymuje walki. Matki żałują, że urodziły córki i przekazują jak to „źle być kobietą”. Ojciec nie wspiera żony, oczekuje podziwiania przez innych i w pewien sposób czuje się niedowartościowany. Dominującą postawą stara się wymusić uległość ze strony małżonki. Gdy żona nie spełnia jego oczekiwań to wymaga tego od córki. W silnych patologiach staje się uwodzicielski wobec niej ale także lekceważący, bo generalnie lekceważy kobiety. Córka postawiona jest w pozycji osoby, która ma dźwignąć to konfliktowe małżeństwo. Jest to jednak niemożliwe przez co dziecko uwewnętrznia konflikt rodziców i przeżywa go jako własny. Chcąc zachować przy sobie oboje rodziców często przyjmuje rolę kozła ofiarnego, obwiniając za konflikt siebie.
Niekorzystne dla dziecka są sytuacje związane ze zjawiskami ukrytych lojalności. Mamy tu do czynienia z tzw. lojalnością rodzinną- postawą wierności rodzinnej ideologii, powstałej przez szereg pokoleń. Odnosi niepożądane skutki, gdy zawiera negatywne wzorce funkcjonowania rodziny. Dziecko postawione jest w trudnej sytuacji, kiedy dojdzie do konfliktu między małżonkami, bo każde chce być wierne tradycji swojej rodziny i nie chce wypracować własnej. Przykładem takiej sytuacji może być konflikt natury religijnej.
Drugie pojęcie związane z lojalnością rodzinną to tzw. delegacje rodzinne- dziecko zostaje delegowane po za rodzinę i musi być lojalne wobec niej.
Występują tu negatywne bodźce oddziałujące na dziecko gdy:
zlecone zadanie nie koresponduje z siłami i możliwościami dziecka
gdy jest konflikt zadań: co innego chce realizować dziecko, a co innego rodzic
dziecko delegowane jest do takich zadań, które dostarczają rodzicowi niedozwolonych korzyści (np. przyzwolenie na udział w grupie przestępczej)
delegowanie dziecka jako „pacjenta”- źródła problemu tkwią gdzie indziej (np. w konflikcie małżonków) ale to dziecko delegowane jest na „pacjenta” by odwrócić uwagę od istoty sprawy
Sytuacje patologii w rodzinie wywołują także zaburzenia w aspekcie postaw rodzicielskich. Uwzględniają one stałe ustosunkowanie się rodzica wobec dziecka. Pierwszą typologię postaw określił Kanner. Zaobserwował cztery podstawowe typy postaw rodzicielskich:
postawa akceptacji i miłości pozytywnie wpływająca na rozwój dziecka
jawne odrzucenie- unikanie kontaktu z dzieckiem, bardzo surowe traktowanie (prowadzi do zahamowania uczuć wyższych, wzrostu agresji, niedostosowania społecznego, przestępczości)
postawa perfekcjonistyczna- wysokie wymagania i brak akceptacji zachowań dziecka (pojawiają się frustracje, brak wiary we własne siły, obniżony obraz siebie, częste lęki, poczucie winy)
przesadna opiekuńczość- silna postawa poświęcenia wobec dziecka, duża pobłażliwość, przytłaczająca obecność rodzica (dziecko bardzo zależne, mało samodzielne, brak własnej inicjatywy, niezaradność życiowa)
Kolejną typologię postaw rodzicielskich określiła Maria Ziemska. Według niej istnieją pary postaw: pozytywne i odpowiadające im negatywne.
Pozytywne Negatywne
1. Akceptacja- przyjęcie dziecka takim jakie jest, rodzice kochający dziecko, czerpią przyjemność z kontaktu z nim, aprobują ale także ganią zachowania dziecka
1. Odrzucenie- rodzic ma dystans do dziecka, jest nim rozczarowany, ma krytyczny stosunek, nie wnika w potrzeby i uczucia, dziecko karane i zastraszane
2. Współdziałanie- rodzice zainteresowani dzieckiem, aktywni w nawiązywania i utrzymywaniu kontaktu, czerpią przyjemność ze współdziałania z dzieckiem
2.Unikanie- ubogi stosunek uczuciowy ze strony rodzica, luźny kontakt z dzieckiem, rodzic niekonsekwentny w stawianiu wymagań, zaniedbywanie dziecka,
3. Uznanie praw dziecka- postawa kształtująca odpowiedzialność dziecka, rodzice tłumaczą i wyjaśniają, oczekiwania rodziców na miarę możliwości dziecka
3. Nadmierne wymagania- wysokie wymagania rodziców wobec dziecka, okazywanie niezadowolenia z braków wyników, wypowiedzi rodziców mają charakter oceniający, narzucanie dziecku swoich ideałów i wzorów
4. Rozumna swoboda- rodzice odpowiednio dozują swobodę do możliwości i dojrzałości dziecka, troszczą się o zdrowie i bezpieczeństwo, obiektywni w rozpoznawaniu ryzyka, dziecko odczuwa więź z rodzicami i ma poczucie odpowiedzialności za swe zachowania
4. Nadmierna ochrona- rodzice nadmiernie opiekuńczy i pobłażliwi, izolują dziecko od rówieśników, uczą dziecko bezradności i bierności, spełniają kaprysy i zachcianki, za wszelką cenę chcą zatrzymać dziecko w domu
Do zaburzeń w funkcjonowaniu rodziny może prowadzić problem granicy między członkami rodziny. Może dochodzić do sytuacji, w której dwóch członków rodziny jest wyizolowanych wobec innych (tzw. koalicja).
Żywią oni wrogie uczucia wobec innych, powodując poczucie braku bezpieczeństwa.
Ze względu na granice wewnątrzrodzinne David Field opisał typy tych rodzin.
Rodzina chaotyczna- źle zorganizowana i rozdarta, występują w niej ciągłe konflikty, członkowie rodziny wzajemnie dręczą się swoimi problemami, dzieci ignorowane lub wykorzystywane, nie istnieją bliższe związki między rodzicami a dziećmi. Małżeństwo nie jest autentycznym związkiem, jest w nim mało lub brak miłości. Małżonkowie mogą sobie grozić wzajemnie rozwodem. Styl rodzicielski to przede wszystkim brak konsekwencji wobec dzieci, rodzice kierują się nastrojami. Rodzice są niesprawiedliwi, grożą dzieciom i używają wobec nich siły. Stosują dyscyplinarne środki a kara ma na celu poniżenie dziecka. Dzieci czują się niekochane, zagrożone, mają poczucie że są bardzo złe, czasem przeżywają chęć zemsty, gniew i gorycz.
Na ogół odchodzą z takiego domu zbyt wcześnie, jako dorośli wracają tylko z poczucia obowiązku. Granice między rodzicami a dziećmi są zbyt sztywne.
Trudno tu mówić o dynamice życia rodzinnego, członkowie żyją obok siebie, nie mając poczucia wspólnoty.
Rodzina władzy- rodzicom brakuje umiejętności lub zainteresowania budowaniem wewnętrznych relacji. Występuje trwałe skoncentrowanie na efektach zadań. Dzieci są pod silną władzą rodziców, wiedzą czego się od nich oczekuje ale nie wiedzą że są kochane. Rodzice mają ściśle określone role a objawem miłości jest obowiązkowość. Dziecko dopiero po fakcie dowiaduje się, że źle postąpiło. Rodzice nie dają wskazówek liczą, że dziecko samo wie jak postąpić. Nie zauważają postępów dziecka i uznają je za coś oczywistego, normalnego. Dzieci bardzo dobrze wiedzą co znaczy obowiązek i praca. Traktują rodziców jak przełożonych i nie są wobec nich otwarte. Wydaje im się często, że rodzice są przeciwko nim. Dzieci starają się jak najszybciej opuścić dom i jako dorosłe opiekują się rodzicami jedynie z poczucia obowiązku. Starzejący się rodzice chcą nadmiernie ingerować w dorosłe życie dzieci i ich rodzin. Granice są właściwie otwarte tylko w jedną stronę- to rodzice mówią, krytykują i karzą. Nie ma przepływu informacji od dziecka.
Rodzina nad opiekuńcza- członkowie rodziny unikają niezgody, wolą spokój za wszelką cenę, nie potrafią skonfrontować się z konfliktem, unikają rozmów o problemach. Rodzina wspaniale radzi sobie w kultywowaniu rodzinnej tradycji, we wzajemnej lojalności. Dzieci są głównym czynnikiem wyznaczającym plany rodziny. Rodzice rzadko odwołują się do autorytetu i dzieci posiadają wpływowe pozycje w rodzinie. Oczekują na nieustanną pomoc, uczą się tylko brać i przyjmują postawę roszczeniową. Mają przy tym wygórowane wymagania. Rodzice często pytają dziecko czego sobie życzy, chcąc spełnić wszystkie jego zachcianki. Dzieci nie godzą się na wykonywanie jakichkolwiek obowiązków, zadań. Częściej ulegają presji rówieśników, są narażone na złe wpływy grupy. Ze strony rodziców jest staranie by opóźnić odejście dzieci z domu. Dzieci tylko pozornie są niezależne. Często nie chcą opuszczać domu, a jeśli już to mogą odczuwać poczucie winy, że porzucili troskliwych rodziców. Mają trudności w wypracowaniu właściwych kontaktów we własnej rodzinie. Przeżywają lęk, czy sobie poradzą bez rodziców. Dziecko ma często ambiwalentny stosunek: z jednej strony ma wdzięczność za troskę, a z drugiej żal za nadmierną opiekuńczość.
Rodzina uwikłana- silne zorientowanie rodziców na sobie, przesadnie przywiązują wagę do wzajemnych relacji. Dążą do przesadnej bliskości i naruszają granice prywatności. Rodzice są bardzo oddani dzieciom i jednocześnie bardzo zaborczy. Styl rodzicielski charakteryzuje się: manipulacją dziecka, wywieraniem presji, stawianiem w sytuacji bez wyjścia, wywoływaniem poczucia winy. Dzieci starają się dostosować do rodziców, odgadywać ich pragnienia ale nie są w tym autentyczne. Stąd biorą się zaburzenia w sferze emocjonalnej. Z takiego domu dzieci nigdy nie odchodzą, nawet jeśli odejdą fizycznie. Odejście dziecka traktowane jest jako brak lojalności. Nie ujawnia się prawdziwych uczuć, bardziej ceni się konformizm niż szczerość.
Rodzina prawidłowa- szanuje się prawa i uczucia innych, członkowie rodziny wzajemnie się wspierają i zachęcają do rozwoju. Dzieci czują się kochane, szanowane, rozumiane i wysłuchane. Podstawą relacji jest miłość. Styl rodzicielski oparty na własnym autorytecie. Rodzice znają mocne i słabe strony dziecka, wzajemnie zaspokajają jego potrzeby.
Wadliwa struktura rodziny może występować z uwagi na liczbę osób w rodzinie. Rozróżniamy:
Rodzina wielka:
· rodzina wielopokoleniowa
· rodzina wielodzietna
Rodzina mała (2,3 dzieci):
rodzina nuklearna (1 dziecko)
Rodzina niepełna:
rodzina rozwiedziona
rodzina niepełna w skutek separacji
rodzina owdowiała
rodzina matek samotnych, które nigdy nie weszły w związek małżeński
Rodzina pozornie pełna- jeden ze współmałżonków długo przebywał poza domem (fizycznie wszyscy są w rodzinie ale nie psychicznie). Obserwujemy chłód emocjonalny, brak więzi, zainteresowania tym co dzieje się w rodzinie.
Rodziny rozwiedzione- rozwód jest przejawem patologii i wprost dotyczy upadku struktury rodziny.
Skutki rozwodu dla dziecka:
szok- dziecko tylko pozornie jest obserwatorem tego co dzieje się w domu, czuje się odrzucone i niekochane. Na skutek sytuacji konfliktowych przeżywa duże poczucie winy.
manipulacja- traktowanie przedmiotowe przez rodziców po to, by osiągnąć swój cel. Zmuszanie dziecka do pewnych deklaracji, ustosunkowania się do tego co dzieje się w domu.
napięcie emocjonalne- dziecko przeżywa dużo uczuć negatywnych
frustracja potrzeb psychicznych- brak miłości, uznania, bezpieczeństwa może prowadzić do zachowań antyspołecznych.
objawy neurotyczne: podwyższony niepokój, zaburzenia psychosomatyczne na skutek trudności psychicznych, depresyjność, obniżona samoocena
Objawy mogą dotyczyć także sfer dziecka:
sfera społeczna- dziecko izoluje się od grupy, bywa agresywne, występuje aspekt napiętnowania dziecka
sfera poznawcza- problemy z koncentracją uwagi, obniżone funkcje pamięciowe, procesy myślenia łączą się z treściami związanymi z rozwodem, obniżona sprawność intelektualna
sfera moralna- zaprzeczenie normom moralnym i religijnym, występuje zjawisko buntu
Czynnikiem mającym zdecydowany wpływ na rozwój patologii w rodzinie jest alkoholizm oraz agresja i przemoc.
Około połowa polskich dzieci i nastolatków deklaruje w badaniach, że przynajmniej czasami cierpi z powodu nadużywania alkoholu przez jednego z rodziców.
Alkoholizm to choroba, która prowadzi do wyniszczenia rodziny. W tym dramacie szczególnie trudną sytuację mają dzieci.
W życiu rodziny z problemem alkoholowym możemy wyróżnić pewne fazy:
Incydenty nadmiernego picia- wprowadzają napięcie w małżeństwie, podejmowane są pewne próby przez osobę niepijącą ale bez efektów, z jednej strony są to wymówki z drugiej usprawiedliwianie się
Nasilenie picia- izolacja, myśli skoncentrowane na piciu, wyraźnie wzrasta napięcie w relacjach małżeńskich, u dzieci pojawiają się zaburzenia emocjonalne
Rezygnacja z prób interwencji- przerwana zostaje perspektywa związana z planami rodziny, zaburzenia u dzieci stają się problemem
Przejęcie kontroli rodziny przez osobę niepijącą- osoba pijąca traktowana jest jak duże, niegrzeczne dziecko, rezygnacja z dalszej perspektywy rodziny, wejście w patologiczną homeostazę
Odseparowanie osoby pijącej- może dojść do rozstania, osoba zdrowa koncentruje się na problemach bytowych i emocjonalnych
Wyraźny proces odseparowania- reorganizacja rodziny, emocjonalne rozstanie z osobą pijącą
Faza stabilizacji- w przypadku podjęcia leczenia całkowita abstynencja i organizacja rodziny na nowo
W domu alkoholika panuje atmosfera ciągłej nerwowości i bardzo często przemocy. Dziecko żyje w poczuciu nieustannego zagrożenia i niepewności. Często zniechęca się, popada w depresję, ma poczucie, że jest niechciane i niekochane. Chcąc przystosować się do sytuacji stosuje mechanizm zaprzeczania i projekcji. Stara się zaprzeczyć swoim uczuciom zachowaniem, wycofuje się i ukrywa swoje uczucia. Przez projekcję przerzuca na innych poczucie winy, staje się krytykanckie.
Pielęgnuje u siebie poczucie wyższości i mocy, a tak naprawdę jest to maska do pierwotnego poczucia winy.
Dużą trudnością u dzieci alkoholików jest problem obrazu siebie- duży rozłam między tym kim jestem, a kogo udaję. Dominuje uczucie wstydu, izolacja społeczna, rozbudowany system kłamstw i zatajeń. Można także zaobserwować brak poczucia bezpieczeństwa, niepewność i lęk.
W rodzinach, w których dochodzi do przemocy seksualnej: upokorzenie, nienawiść, gniew i agresja.
Rozpatrując sytuację szkolną dziecka to dochodzi do obniżenia funkcji intelektualnej, zaburzona zostaje wyobraźnia przestrzenna, słabiej przebiegają procesy analizy i syntezy.
Bardzo często niski poziom kultury rodzica pijącego powoduje zaniedbywanie funkcji rodzinnych. Dzieci mają duże trudności wychowawcze, przystosowawcze i zachowania antyspołeczne. Przez specyficzną sytuację rodzinną mają także obniżone aspiracje i plany życiowe.
Przemoc w rodzinie- na zjawisko składa się wymiar:
fizyczny
seksualny
emocjonalny
zaniedbywanie
Najczęściej występującym przejawem przemocy jest agresja słowna, następnie agresja fizyczna.
Rozróżniamy następujące współczynniki korelujące z przemocą wobec dziecka:
doświadczenie przemocy wyniesione z dzieciństwa
nadużywanie alkoholu
wiek rodziców
niski poziom empatii już na poziomie niemowlęcym
stres społeczny
brak dojrzałości osobowościowej rodziców
Ważnym aspektem jest tu osoba drugiego rodzica. Przyjmuje on czasami postawę cichego przyzwolenia na przemoc, które jest aktem odrzucenia dziecka. Często w takich rodzinach przemoc jest po prostu stylem życia, a w skrajnych przypadkach może dojść do uzależnienia.
Do najczęstszych przyczyn agresji można zaliczyć:
wymuszenie posłuszeństwa
brak kontroli emocji, duża impulsywność rodzica
rozładowanie napięcia emocjonalnego rodzica
brak zrozumienia potrzeb dziecka
niepewność rodzicielska, brak umiejętności rodzicielskich]
powielanie schematów z dzieciństwa
projektowanie własnych niespełnionych ambicji
sposób postrzegania dziecka przez rodzica
Konsekwencje przemocy:
ślad i uraz w osobowości na całe życie (dziecko często wiąże miłość z przemocą)
trudności w zakresie rozwoju osobowości, w utrzymaniu relacji społecznych
wzrost agresji
niska samoocena
zmienność uczuć, tzw. labilność emocjonalna
brak umiejętności rozwiązywania relacji interpersonalnych
wrogość do otoczenia
przywiązanie do opiekunów
dzieci są nieustannie spięte, mają mniejsze poczucie humoru, są krnąbrne, przyjmują postawę oczekiwania i czujności, odczuwają większą potrzebę izolacji
wycofanie, depresja, apatia
wzorce brutalnego rodzica stają się wzorcami modelowymi
|
